بازار کفش عامل چطور پا گرفت؟
مغازه رضا قاسمی ابتدای یکی از کوچه‌های کفش‌فروشی عامل قرار دارد و نخستین مغازه‌ای بوده است که با عرضه کفش‌های دست‌دوز چرم، پایه‌گذار بازار کفش عامل شد.
تا‌حدود چهار دهه قبل، حتی به مخیله ساکنان کوچه‌پس‌کوچه‌های محله عامل هم خطور نمی‌کرد که روزی محله مسکونی آن‌ها به یکی از بازار‌های بزرگ تولید و عرضه کفش کشور تبدیل شود. تصور اینکه یک روز سرتاسر کوچه‌های محدوده چهارراه عامل تا بولوار شهید قرنی را مغازه‌ها و کارگاه‌های تولید کفش و لوازم مرتبط به این کالا پر کند، دور از ذهن بود، آن هم آن‌چنان رونقی که مغازه‌های رنگ‌به‌رنگ و شلوغی خیابان‌های پر‌ترددش، به مغازه‌های کفش و کیف‌فروشی خیابان‌های دانشگاه و ارگ تنه بزند.
دعوت به نمایشگاه
مغازه رضا قاسمی ابتدای یکی از کوچه‌های کفش‌فروشی عامل قرار دارد و نخستین مغازه‌ای بوده است که با عرضه کفش‌های دست‌دوز چرم، پایه‌گذار بازار کفش عامل شد؛ می‌گوید: چهارده‌پانزده‌ساله بودم که شدم شاگرد برادرم در یکی از کارگاه‌های کفاشی نزدیک خیابان ارگ. برادرم به‌همراه چهار نفر دیگر، کار‌های مربوط‌به چرمِ فروشگاه «کفش ستاره» خیابان خسروی را انجام می‌دادند. به من هم قسمت رویه‌دوزی کفش را یاد دادند و کارم شروع کردم.
آقارضا بعد‌از چند‌سال شاگردی و مستقل‌شدن، مدتی در محله رضائیه و چند‌صباحی در محله طلاب کارگاه داشت تا اینکه تصمیم گرفت کارگاهش را در یکی از کوچه‌های خیابان عامل دایر کند؛ «اواخر دهه۷۰ بود که کارگاهی را به مبلغ ۱۱میلیون‌تومان در خیابان مطهری‌شمالی۴ خریدم و بعد‌از چند‌سال هم با خرید کارگاهی دیگر به خیابان شهید‌مطهری۲ نقل مکان کردم.
سال‌ها قبل اولین کارگاه‌های کفش در این خیابان راه افتاده‌بود، اما مغازه فروش کفش وجود نداشت. از قدیم مجلات مرتبط با کفش به نام‌های صنعت کفش و چرم کفش برای من می‌آمد و دراین‌زمینه مطالعه می‌کردم. مرداد سال۸۵ بود که ازطریق یکی از آن مجله‌ها متوجه برگزاری نمایشگاه کفشی در تبریز شدم.
نمایشگاه بین المللی بود و از کشور‌های دیگر هم در آن حضور داشتند. آنجا نماینده‌ای از ترکیه کارت ویزیتی از من گرفت. بعد‌از یکی‌دو ماه دعوت‌نامه‌ای برای حضور در نمایشگاه کفشی که در ترکیه برگزار می‌شد، برایم آمد. من و چهارنفر دیگر از همکارانم به نمایشگاه بین‌المللی ترکیه دعوت شده بودیم.
بعد از بازدید از نمایشگاه کفش ترکیه متوجه شدم ما به لحاظ عرضه تولیدات عقب هستیم. مدتی بعد، وقتی آن گروه خبر دادند که در بازدید از نمایشگاه کفش افغانستان، احتمال آمدنشان به کارگاه‌های کفش عامل هم هست، تصمیم گرفتم دیوار کارگاه سمت خیابان را بردارم و مغازه‌ای به شکل و شمایل کفش‌فروشی‌های مدرن درست کنم تا آبروی کار‌مان جلو خارجی‌ها حفظ شود.» به گفته قاسمی حالا به جز تهران و تبریز، مشهد یکی دیگر از قطب‌های تولید کفش کشور است.
پاناز، محک بازار شب عید سال ۸۵
«پاناز» اولین کفش‌فروشی مدرن خیابان عامل، مشابه خیابان‌های دانشگاه و ارگ راه‌اندازی شد، اما تا‌حدود دو‌سال بعد، در آن محدوده، بیشتر مغازه‌ها کارگاه بود و کسی کارگاهش را به مغازه فروش کفش تبدیل نکرد؛ «خاطرم هست نوروز سال اولی که مغازه را باز کرده بودم، مصادف بود با ایام شهادت امام‌رضا (ع) و همه بازار مردد بودند که آیا مردم خرید می‌کنند یا نه؛ چون این موضوع در تعداد محصولی که قرار بود تولید شود، تأثیر داشت.
آن سال تنها مغازه فروش کفش در این قسمت شهر مغازه من بود و کارگاه‌های کفش، از صفی که جلو مغازه‌ام برای خرید تشکیل شده بود، متوجه شدند که مردم خریدشان را انجام می‌دهند و درنتیجه تولید را کم نکردند.»
آقارضا ادامه می‌دهد: یکی‌دو سال بعد‌از آغاز‌به‌کار مغازه کفش‌فروشی‌ام، صاحب مغازه متروکه کنار‌دستی وقتی دید کار‌و‌بار فروش کفش خوب است، با تمیز و مرتب‌کردن مغازه، کفش‌فروشی راه انداخت. در کمتر از یک دهه بعد، بیشتر کارگاه‌ها و خانه‌ها با برداشتن دیوار یک اتاق رو به خیابان به کفش‌فروشی تبدیل شدند و کوچه‌های شهید مطهری ۲ و ۴ و ۶ به بزرگ‌ترین قطب کفش مشهد تبدیل شدند.
تولیداتی برای ارگ‌نشین‌ها
قاسمی به کارگاه‌های متعددی اشاره می‌کند که از اوایل دهه۵۰ در این محله فعالیت می‌کردند؛ ازجمله کارگاه «لطفی»نامی که می‌توان آن را نخستین کارگاه تولید کفش نامید. او شماره آقای لطفی را می‌دهد تا با او که سال‌هاست به محله آزادشهر نقل مکان کرده، گفتگو کنیم.
محمدرضا لطفی ۷۴سال دارد و سال‌های۵۲-۵۳ در کوچه شهید مطهری ۲ کارگاه تولید کفش داشته است؛ «قبل‌از من هم در سال‌های ۴۹-۵۰ کسانی بودند که در آن محدوده کارگاه کفش داشتند، مانند آقایان حاج‌اصغر اکبرزاده، اکبر بشارتی و... دلیل انتخاب این محله برای کارگاه، کم‌بودن اجاره‌بهای ملک بود.»
او در‌حالی‌که می‌خندد، می‌گوید: البته آن زمان ارزان بود، وگرنه الان اجاره مغازه‌هایش اگر از آزادشهر و دانشگاه بیشتر نباشد، کمتر نیست. لطفی ادامه می‌دهد: بیشتر تولیدات عامل برای بازار کفش دانشگاه و ارگ بود. من برای کفش‌فروشی‌های «آقای شیک» و «ستاره» خیابان خسروی تولید می‌کردم. سرا‌های نزدیک به هفده‌شهریور و بازار رضا (ع) هم برای محلات پایین‌خیابان و طلاب کفش تولید می‌کردند. کفش تولیدی عامل شکیل‌تر و دارای کیفیت بهتری بود؛ یعنی از چرم طبیعی بود و به قولی «بالاشهرپسند».
همسایه‌های صبور عامل
لطفی از صبوری همسایه‌های کارگاه‌های تولیدی عامل در دهه۵۰ و ۶۰ می‌گوید که پاداش این صبوری، تبدیل‌شدن محله‌شان به یکی از سه قطب تولیدات کفش چرم ایران است؛ «کارگاه کفش مثل کارگاه‌های قالی‌بافی بی‌سر‌و‌صدا نیست. تق‌و‌تقی که دارد در طول روز می‌تواند آزار دهنده باشد.
همسایه‌های دیوار‌به‌دیوار کارگاه‌های تولیدی که تعدادشان هم کم نبود، واقعا صبور بودند. نتیجه‌اش این شد که بعد‌از یکی‌دو دهه با راه‌اندازی ده‌ها مغازه شیک کفش‌فروشی و تجاری‌شدن ملک‌های این محله، بسیاری از ساکنان این محدوده کسب‌و کار تولید و فروش کیف و کفش را برای خود انتخاب کردند.»
لطفی تا یک‌سال بعد‌از انقلاب در کارگاه عامل فعالیت می‌کرد و بعد به خیابان سعدی رفت و اکنون در محله آزادشهر به کارش ادامه می‌دهد.
عامل، بورس تولید و عرضه کفش
محمدرضا کریمیان به گفته خودش دومین نفری بوده که در راسته عامل، مغازه کفش‌فروشی باز کرده است. او هم مثل خیلی از کفش‌فروشان عامل، اول کارگاه تولید کفش داشته است. با راه‌افتادن نخستین مغازه فروش کفش در‌کنار کارگاه تولید و استقبال مردم از آن برای خرید کفش ارزانی که بی‌واسطه از کارگاه عرضه می‌شود، کریمیان هم تصمیم گرفت قسمت جلو کارگاه را به مغازه تبدیل کند.
تعریف می‌کند: سال۷۴ این کارگاه را با رهن ۱۰۰هزار‌تومان و اجاره ۴هزار‌تومان اجاره کردم. بعد‌از راه‌افتادن مغازه آقای قاسمی و استقبال خوب مردم که از همه‌جای مشهد و حتی شهر‌های دیگر برای خرید می‌آمدند، تصمیم گرفتم قسمت جلو مغازه را با پارچه برزنتی از قسمت کارگاهی جدا کنم و محصولات را همان‌جا عرضه کنم.
کریمیان درباره تفاوت کفش تولیدی کارگاه‌های عامل و سرا‌های هفده‌شهریور می‌گوید: تولیدات عامل تفاوت بارزی با تولیدات سرا‌ها داشت. در آنجا کفش‌ها جیری بود و گیوه و گالش ارائه می‌شد، اما کفش عامل از چرم بود و الگو‌گرفته‌شده از کفش‌های ساخت تهران و تبریز. کفش پاشنه‌بلند زنانه هم فقط در این قسمت شهر تولید می‌شد.
قیمت کمتر محصولات به‌دلیل حذف واسطه‌ها و تنوع کفش اسپرت، مجلسی و... سبب شد بازار کفش عامل به یکی از بازار‌های مهم این کالا در مشهد و حتی کشور تبدیل شود؛ «ما از همه نقاط شهر مشتری داریم. مسافران و زائران و گردشگران، کوچه‌های اطراف چهارراه عامل را یکی از بازار‌های مهم کفش مشهد می‌دانند، همچون مانتوفروشی‌های خیابان‌های ایثار و وحید در محله طلاب که در آن‌ها مانتو همان‌جا تولید و عرضه می‌شود.»
* این گزارش شنبه ۴ آذرماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۳۷ شهرآرامحله منطقه ۱ و ۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
امام جماعت نمونه کشور که دانش‌آموخته رشته برق است 
محمد دانشور بعد از ۴۰ سال ایران را صاحب مدال طلای دوچرخه سواری کرد 